De opleidingen
Allereerst is het belangrijk om te weten dat de enige erkende opleidingen Japans in Nederland op HBO-niveau of universitair niveau zijn.

Als je dat niveau niet hebt of geen zin hebt in een voltijdopleiding, is er nog een andere mogelijkheid: namelijk offline lessen bij ons volgen en jezelf dan via de staatsexamens opwerken naar niveau JLPT1. Ter illustratie: onze beste leerlingen zitten momenteel voorbij JLPT1-niveau.

De HBO-opleiding is praktijkgericht en bevindt zich in Maastricht. De universitaire opleiding zit in Leiden en is theoretischer. Naast taal wordt op deze opleidingen tevens aandacht besteed aan andere zaken, zoals cultuur, geschiedenis, politiek en economie. Ten slotte is er nog een tweejarige universitaire opleiding in Rotterdam en (ik meen) Twente, maar eerlijk gezegd lijken deze studies me zonde van je tijd. Ze zijn voornamelijk bedoeld voor studenten economie die zich willen concentreren op het zakendoen met Japan.

Maar als je Japans gaat studeren, wil je het waarschijnlijk goed doen, en niet een beetje erbij. Uit ervaring weet ik dat de meeste studenten die afstuderen in Maastricht en Leiden (deze opleidingen duren vier jaar) zich nauwelijks verstaanbaar kunnen maken, dus je kunt je wel voorstellen hoe erg het is gesteld met studenten aan nog kortere opleidingen. Japans is voor ons Europeanen gewoon een lastige taal, die je niet zo makkelijk leert als Engels of Duits.

Als je echt goed Japans wilt leren spreken, schrijven en lezen, kom je er niet met de opleidingen alleen. De eisen die de opleidingen op taalkundig gebied stellen, zijn eenvoudigweg te laag. Maar als je daarnaast heel veel in je eigen tijd doet en je taalkennis bewust uit probeert te breiden door bijvoorbeeld heel veel om te gaan met Japanners in Nederland, gloort er hoop aan de horizon.

Vertaler
Ervan uitgaande dat je het Japans aardig onder de knie hebt, kun je verschillende kanten op. Het meest voor de hand liggend is vertaler worden, maar dit moet ik je ten zeerste afraden, omdat je hier het zout in de pap niet mee kunt verdienen. Er is bijzonder weinig werk, de concurrentie vanuit Japan zelf is absoluut moordend en de prijzen die geboden worden, zijn een lachertje. Het vertaalbureau van Rumi en mij doet heel aardig zaken, maar daar zit wel 25 jaar bloed, zweet en tranen achter (en dan nog bestaat de helft van onze omzet uit vertalingen vanuit het Engels naar het Nederlands). Eerlijk gezegd is het een route die ik niemand kan aanbevelen, tenzij je het niet erg vindt om de eerste 5 jaar in bittere armoede door te brengen (als je geluk hebt). Geschat inkomen: van 6.000 euro (starter) tot 200.000 euro bruto per jaar (aanlooptijd meer dan 20 jaar, goede ondernemerscapaciteiten, 80-urige werkweken, bereidheid om naast Japans ook andere combinaties aan te nemen, zoals Engels-Nederlands).

Het moedertaalprincipe
Belangrijk: als niet-Japanner zul je nooit en te nimmer in staat zijn om vertalingen náár het Japans te verrichten. Er zijn slechts zeer weinig niet-Japanners die vlekkeloos Japans kunnen schrijven. Vertalen is nog veel moeilijker, omdat je daarnaast ook nog eens in het keurslijf van de te vertalen tekst gedwongen wordt. Hierdoor kun je in feite alleen vertalingen vanuit het Japans aannemen. Dat werk is slechts zeer sporadisch beschikbaar en beperkt zich over het algemeen tot bijzonder saaie uittreksels uit het bevolkingsregister voor Japanners die zich in Nederland willen vestigen.

Ondanks bovenstaande zul je niet-Japanners tegenkomen die beweren wel naar het Japans te kunnen vertalen. Zij zijn zogenaamd uniek, bijzonder, enorm getalenteerd, wonen al twintig jaar in Japan, hebben klanten die vinden dat hun Japans wel goed is, of wat dan ook.

Ik maak zelden harde statements, maar dit keer doe ik het toch: iedere niet-Japanner die beweert naar het Japans te kunnen vertalen, liegt of lijdt aan grenzeloze zelfoverschatting. Het is eenvoudigweg niet mogelijk. Neem dit aan van iemand die al 25 jaar fulltime met de taal bezig is, wees niet eigenwijs en zet het uit je hoofd. Dit is niet alleen mijn mening, dit is tevens de algemene consensus die heerst in de professionele vertaalwereld. Al zóu je dus perfect naar het Japans kunnen vertalen, dan nog zal geen enkele klant bereid zijn om je werk naar het Japans te verstrekken, omdat mensen eenvoudigweg het risico niet willen nemen als er duizenden echte Japanners beschikbaar zijn.

Ja, soms heeft Rumi tijdgebrek en vraagt ze of ik een tekst wil vertalen naar het Japans. Ik beperk me dan uitsluitend tot zeer rechtlijnige teksten (juridisch en IT), en na twintig jaar haalt Rumi er nog steeds dingen uit. Het is dus zonder eindcontrole niet geschikt voor publicatie. Als je deze route dus toch wilt bewandelen, zul je een Japanner moeten vinden die goed onderlegd is in zijn of haar moedertaal en je continu kan begeleiden. De vraag is of het dan niet beter is om de vertaling meteen door hem of haar te laten doen.

Tolk of gids
Tolk/gids (en dan vooral het laatste) is al een betere optie. Je houdt je dan bezig met het gesproken woord, waarvoor de eisen veel minder streng zijn. Je werkt als freelancer voor reisbureaus en begeleidt allerlei Japanse groepen door de Benelux. Om daadwerkelijk te kunnen tolken, zal je Japans van een bijzonder hoog niveau moeten zijn (het hoogste niveau van het Japanse staatsexamen, JLPT1, is een minimale vereiste). Voor gidswerk zijn de eisen lager, maar nog steeds hoog (minimaal JLPT2). Daarnaast zul je als gids vaak voor dag en dauw moeten opstaan, om groepen bijvoorbeeld om 5:00 ’s ochtends een rondleiding te kunnen geven op de bloemenveiling van Aalsmeer. Geschat inkomen: een tolk Japans kan theoretisch 60.000 euro bruto per jaar verdienen, maar er is waarschijnlijk niet voldoende werk om dagelijks te kunnen tolken. Een gids Japans verdient zo'n 36.000 euro bruto per jaar (maar krijgt daarnaast honderden euro per maand aan zwart geld toegestopt van de reizigers, de reisleiders en de winkels waarnaar hij de toeristen brengt). Daarnaast kan de tolk/gids bijna altijd gratis met de groep mee-eten, en ook dat scheelt in de kosten.

Het nadeel van tolken is dat de Japanse sector bijzonder amateuristisch is georganiseerd, omdat de markt zo klein is (je zult in heel Nederland zo'n vijf tot tien collega's hebben). Dat betekent dat mensen je zien als een soort wandelend woordenboek dat van alle markten thuis moet zijn. Het betekent ook dat je van tevoren vaak niet weet waarover de tolksessie zal gaan. Als je niet kapot wilt gaan van de kritiek, zul je woorden als aanleunwoning, zeoliet, alkalytisch kraakproces, partnertoeslag, alfahulp, perzikkruid, warmtapwaterbereiding, petalagisch en onthaaktang dan ook zo uit je mouw moeten kunnen schudden. Daarnaast word je (alweer omdat de sector zo amateuristisch is georganiseerd) geacht om acht uur per dag achterelkaar te kunnen tolken, terwijl officiële EU-tolken al na tien minuten worden afgelost omdat het werk anders te zwaar is. Weet dus waar je aan begint: zelf ben ik hier na vijf jaar mee gestopt, omdat de stress me te veel werd, en volgens mijn collega's was ik op dat moment de beste tolk Japans in Nederland, dus ik deed echt wel iets goed.

Japanse bedrijven in Nederland
Je kunt er ook voor kiezen om bij een Japans bedrijf in Nederland te gaan werken. De verhalen die ik hierover echter hoor, zijn niet alom positief. Hiërarchisch gezien schijnen de meeste westerlingen het niet verder te schoppen dan de kopieermachines, en dat moet na het volgen van een HBO-studie of een universitaire studie toch een bijzonder frustrerende ervaring zijn. Toch denk ik dat je er met een heleboel doorzettingsvermogen wel kunt komen; al zul je je moeten realiseren wat daadwerkelijk je toegevoegde waarde is. Inderdaad, je spreekt Japans, maar dat doen alle Japanners ook. Je zult dus meer moeten kunnen dan dat als je echt iets voor een bedrijf wilt betekenen. Geschat inkomen: modaal.

Werken in Japan
Dat geldt al helemaal als je voor een bedrijf in Japan zelf wilt gaan werken, waarin de toegevoegde waarde van een taal als Nederlands nul komma nul is. Engels is wel gewild, maar tegen de Amerikanen die Japans hebben gestudeerd, zul je als eenvoudige Nederlander nooit kunnen opboksen (we spreken echt niet zo goed Engels als we denken). Maar ik kan me zo voorstellen dat iemand die vloeiend Japans spreekt én internationaal recht heeft gestudeerd een streepje voor heeft bij een Japans bedrijf dat veel internationaal zaken doet.

Realiseer je alleen wel dat de levensstandaard in Japan een stuk lager is dan in Nederland. Eenvoudig gezegd hebben Japanners minder koopkracht en zijn ze kleiner behuisd. Heel veel families in Japan wonen met 4 mensen (papa, mama en twee kinderen) op een oppervlakte van 40 vierkante meter. Als je dan ook nog 40- tot 80-urige werkweken moet draaien en één keer per jaar een weekje vakantie krijgt, is de lol er waarschijnlijk snel af. Vrienden van mij die deze route hebben gekozen, raden het af. Geschat inkomen: beneden modaal.

Betere kansen worden wellicht geboden bij westerse bedrijven die veel zaken doen met Japan. Je komt dan al snel terecht bij hele grote bedrijven (Shell, Nedlloyd) of bedrijven die vanwege hun aard veel met Japan te maken krijgen (denk aan bloemenexportbedrijven). Welke sector je dan kiest, hangt voornamelijk van je eigen interesse af. Geschat inkomen: modaal tot ver boven modaal.

Andere mogelijkheden
Ten slotte zijn er nog een heleboel mensen die gewoon op een totaal andere plek terechtkomen die niets met Japans te maken heeft. De taal gebruiken ze dan niet meer, maar sommige bedrijven waarderen wel de manier van denken die men bij bepaalde opleidingen zoals Japans heeft aangeleerd. Erica Terpstra, voormalig Minister van Sport, was ook ooit sinoloog. Geschat inkomen: variabel.

Niet zoeken, maar creëren
Mensen in mijn vriendenkring die met een studie wel succes hebben geboekt, hebben het werk niet opgezocht, maar zelf gecreëerd. Zo ken ik iemand die heel veel kennis van de medische sector heeft en dat met zijn kennis over de Japanse taal heeft weten te combineren. Hij is daarna een eigen zaak begonnen die Nederlandse bedrijven begeleidt bij het introduceren van medicijnen op de Japanse markt. Dat soort werk komt niet naar je toe: je moet actief Nederlandse bedrijven gaan benaderen en ze bewustmaken van je toegevoegde waarde. Een andere vriend werkt nu als onderdirecteur in een Japans museum. Ook dat werk vind je niet bij een detacheringsbureau of een online vacaturesite: daar moet je heel actief naar op zoek.

Ik ben ervan overtuigd dat alles kan en dat heel veel mogelijk is. Verwacht alleen niet dat het makkelijk zal gaan. Kijk niet naar waar je volgend jaar zit. Kijk naar waar je over tien jaar zit. Als je snel en makkelijk een baantje wilt vinden, kun je wellicht beter een algemenere studie kiezen!

Overigens is het ook heel leuk om Japans als hobby te hebben.

Addendum 27 juli 2010
Voor degenen die vertaler willen worden: inmiddels dient aangetekend te worden dat je vanaf 2014 minimaal 80 uur per vijf jaar moet uittrekken voor zogenaamde Permanente Educatie als je beëdigd (officieel erkend) Japans vertaler wilt worden en blijven. Permanente Educatie staat voor continue bijscholing.

Het grappige is dat er nauwelijks bijscholing gegeven wordt op het gebied van Japans, met als gevolg dat je bijvoorbeeld op een avondschool Frans, Office 2008, Hoe Leer Ik Netwerken of (erger nog) Klankschaaltherapie en Mindfulness: Lekker In Je Vel moet gaan studeren om je titel voor Japans te kunnen behouden. Dit is geen grap, ik citeer hier letterlijk de namen van de cursussen die worden erkend.

Inderdaad, deze stompzinnige regeling is bedacht door volstrekt wereldvreemde ambtenaren die alle contact met de realiteit hebben verloren.

In de praktijk komt bovenstaande erop neer dat je al het geld dat nog met Japanse vertalingen te verdienen viel meteen weer kwijt bent aan volstrekt zinloze vervolgopleidingen die niets met Japans te maken hebben, en dat alleen maar om je titel te kunnen behouden. Aangezien het vertaalwerk op het gebied van Japans bijzonder karig is en het werk dát er is bijna altijd moet worden beëdigd, is er voor het vak beëdigd vertaler Japans geen enkele toekomst meer.

---

Smaakt dit naar meer? Japans leer je het beste "offline" op onze taalschool in Leiden. Daar kunnen we je tot een veel hoger niveau brengen en veel meer begeleiden. Klik hier voor meer informatie!

---